علم التشريح وأسباب تساقط الشعر

یک واحد مو شامل:

شفت مو (قسمتی که از پوست خارج شده و قابل رویت است)

ریشه مو (قسمتی که زیر پوست قرار گرفته)

فولیکول مو (مسیری لوله مانند در ناحیه درم که ریشه مو در آنجا رشد می کند) می باشد.

در انتهای فولیکول ناحیه ای برجسته است به نام بالب که پیگمان رنگی ملانین در آن تولید می شود در موهای مشکی این قسمت سیاه بوده و در موهای روشن و سفیدبی رنگ می باشد.

قسمت انتهای بولب دارای یک فرورفتگی است و بافت پیوندی که از درم به این قسمت وارد شده درمال پاپیلا نامیده میشود .درمال پاپیلا توسط مویرگهای خونی تغذیه میشودومسئول تولید موی جدید میباشند.

ترکیب اصلی مو یک پروتئین ساختمانی قوی به نام کراتین می باشد این پروتئین در ناخن و سطح خارجی پوست هم وجود دارد.

هر واحد مو از سه لایه تشکیل شده:

١ ) داخلی ترین لایه مدولا نامیده میشودو فقط در موهای ضخیم وجود دارد این لایه نور را به خوبی منعکس میکند و باعث میشودرنگ مو درآفتاب نسبت به سایه متفاوت باشد.

٢ ) لایه میانی کورتکس نامیده میشود و لایه ای است که استحکام و رنگ و حالت مو رامشخص میکند.

٣ ) خارجی ترین لایه کوتیکول نامیده میشودو این لایه نازک و بدون رنگ می باشد و نقش آن محافظت از لایه ضخیم و ملانین دار کورتکس می باشد.

آناتومی فولیکول مو

موها در گروه های یک ، دو ، سه ، چهار تایی از سطح پوست خارج می شوند.

ریشه های دسته های مو توسط یک غشاء ظریف احاطه می شوند و مانند واحدهای مجزا از هم، در پوست سر توزیع میشوند که به هر کدام یک واحد فولیکولی گفته می شود.موها در هر واحد فولیکولی در سطح پوست کاملا نزدیک یکدیگر و هر چه در درم پایین میروند از یکدیگر فاصله میگیرند.

هر واحد شامل ریشه های موی نزدیک به یکدیگر، غدد چربی کوچک، رگهای خونی تغذیه کننده و رشته های عصبی می باشد. این واحدهای فولیکولی ١ تا ۵/١ میلی متر از یکدیگر فاصله دارند.

در حالتی که دو واحد فولیکولی خیلی نزدیک هم باشند مجموع آن دو واحد، فولیکولار گروپ نامیده میشود.

موها چگونه رشد می کنند؟

برای فهم بهتر علت ریزش مو بایستی اطاع دقیقی از مراحل سیکل طبیعی رشد مو داشته باشیم.موهای انسان به طور طبیعی بصورت دوره ای رشد میکنند که سیکل رشد مو نامیده می شود (یک مرحله رشد و یک مرحله استراحت ) . مرحله رشد یک فولیکول با فولیکول همسایه متفاوت میباشد و به این حالت رشد موزائیکی گفته میشود.

مراحل مختلف سیکل مو شامل:

(١) آناژن یا فاز فعال یا فاز رشد ٢-٨ سال
(٢) کاتاژن یا فاز تحلیل رونده ٢-۴ هفته
(٣) تلوژن یا فاز استراحت ٢-۴ ماه
طول مدت هر کدام از این فازها با توجه به سن ،شرایط تغذیه، فاکتورهای هورمونی وعوامل فیزیولوژیک و پاتولوژیک بدن می تواند تغییر کند .

یک فولیکول مو در مرحله آناژن به بلند ترین طول خود رسیده و تا عمیق ترین ناحیه درم پایین میرود در محکم ترین حالت ممکن قرار دارد بعد از مدتی فولیکول وارد مرحله کاتاژن شده در این مرحله تغییرات تحلیل برنده ، کوچک شدن و کوتاه شدن فولیکول شروع میشود ، طول آن کوتاه میشود قسمت انتهایی آن کامل از بین رفته و درمال پا پیلا جدا میشود در این زمان مو وارد فاز استراحت یا تلوژن شده و ٢ تا ۴ ماه در این حالت رکود به سر میبرد وقتی یک فولیکول جدید از درمال پاپیلای باقی مانده شروع به رشد کرد موی در حالت استراحت ریزش پیدا میکند و یک شفت جدید از جای خالی آن خارج میشود. در حالت طبیعی ٩۰% مو ها در فاز رشد میباشند و ١۰% در فاز استراحت و به طور متوسط روزانه ۵۰ تا ١۰۰ تار موی تلوژن به هنگام شستن مو و شانه کردن ریزش پیدا میکنند.

علت هاي ريزش مو

هر تار از موي سر انسان داراي يك سيكل رشدي مي باشد كه به طور ژنتيكي طراحي شده است و اين سيكل شامل رشد، پيري و ريزش است به طور متوسط روزانه ۵۰ تا ۱۰۰ مو ميريزد البته در افراد مختلف متفاوت است همچنان كه يك مو ميريزد موي جديد جاي آن را مي گيرد.
مشكل زماني آغاز ميشود كه موهاي ريزش يافته بيشتر و سريع تر از موهاي تازه روییده باشد و يا رشد موهاي جديد ضعيف شود در اين حالت بعد از مدتي از تعداد كل موها كاسته شده و فرد متوجه كاهش حجم موهايش مي شود. عوامل مختلفي مي توانند روي سيكل رشد مو اثر كنند و باعث ريزش موقت و يا دائمي شوند این عوامل شامل:

تلوژن افلوويوم يا ريزش با تاخير ناشي از استرس

استرس عامل مهمي در ريزش مو محسوب می شود. به طور طبيعي ۱۰-۵ % از موهاي سر در مرحله استراحت به سر ميبرند يك استرس شديد باعث ميشود درصد زيادي از موها در يك زمان وارد مرحله تلوژن شوند و رشدشان متوقف ميشود.چند ماه بعد از استرس وارد شده موهاي در حال استراحت دچار ريزش شده و اين ريزش به حدي شديد ميباشد كه باعث نگراني فرد ميشوداين استرس ميتواند شامل: يك ضربه روحي ناگهاني (مرگ يكي از نزديكان ، از دست دادن شغل ، جدايي) يا بيماري و جراحی يا خستگي شديد ناشي از كار زياد باشد.

چون اين حادثه چند ماه قبل اتفاق افتاده فرد ريزش موي خود را به آن نسبت نمي دهد اين يك شرايط موقتي ميباشد و طي ماه های آینده موهاي جديد با سيكل طبيعي شروع به رشد ميكنند.

آناژن افلوويوم يا ريزش ناگهاني

آناژن افلوويوم شرايطي است كه درصد زيادي از موهاي در حال رشد به طور ناگهاني ريزش پيدا ميكنند. شيمي درماني و راديو تراپي در درمان سرطان عامل پر قدرتي است كه باعث توقف فاز رشد و ريزش مو ميشود.شيمي درماني و راديو تراپي روي سلولهايي از بدن كه به سرعت تقسيم ميشوند مثل سلولهاي سرطاني اثر كرده و باعث از بين رفتن آنها ميشود متاسفانه چون سلولهاي ناحيه فوليكول مو سرعت تقسيم بالايي دارند اين داروها روي آنها هم اثر كرده و باعث از بين رفتن فوليكولها ميشود. البته اين حالت هم موقت بوده و چند ماه بعد از توقف درمان موها شروع به رشد ميكنند.

تغذيه نامناسب

بعد از مدتي تغذيه نامناسب بدن با كمبود ويتامين ، پروتئين و آهن مواجه شده و هر كدام از اين كمبودها ميتوانند باعث ريزش شديد مو شوند البته اثر آنها ميتوانند موقت باشند و در صورتي كه كمبودها جبران شوند ريزش مو طبيعي ميشود.

فاكتورهاي شيميايي

مواد شيميايي كه در رنگ كردن موها ، فر كردن ، صاف كردن و دكلره استفاده ميشوند ميتوانند باعث خشك شدن و خورد شدن موها شده وريزش موقت ايجاد كنند در مواردي اين ريزش موها دائم شده و موهاي ريخته شده دوباره رشد نميكنند.

عدم تعادل هورمونها

به هم خوردن شرايط دروني و هورموني بدن باعث ريزش موي شديد ميشود اين موارد شامل: ديابت كنترل نشده، بيماري تيروئيد، كليه ، كبد، لوپوس، سندرم تخمدان پلي كيستيك
در اين شرايط تا درمان كامل بيماري اصلي ريزش مو ادامه خواهد داشت.بنابراين يافتن علت اصلي ريزش مو مهمترين قدم در درمان آن ميباشد.

طاسي آندروژنتيك

معمولترين علت ريزش مو در آقايان عامل پر قدرت آندروژنتيك مي باشد.همانگونه كه از نام آن مشخص ميباشد دو فاكتور مهم هورمون آندروژن و ژنتيك نقش اصلي را در اين ريزش مو دارند.درخانمها هم اين نوع ريزش مو ايجاد ميشود ولي معمولا باعث نازك شدن مو وريزش منتشر در سر ميشود. در آقايان بعد از بلوغ به دنبال آفزايش سطح هورمونهاي آندروژني نازك شدن موها و عقب رفتن موهاي ناحيه پيشاني شروع ميشود.

تستوسترون چه نقشي درايجاد طاسي مردانه دارد؟

هيچ شكي وجود ندارد كه هورمون تستوسترون نقش مهمي در رشد ، نحوه پراكندگي موهاي بدن دارد. در زمان بلوغ رشد موهاي ثانويه در نواحي زير بغل وشرمگاهي وهمچنين رشد مو در صورت آقايان و موهاي كوتاه و نازكتر در بدنشان به دليل افزايش هورمون مردانه تستوسترون مي باشد.در سلولهاي خاصي از بدن هورمون تستوسترون به هورمون قوي تر یعنی دي هيدرو تستسترون تبديل ميشود البته اين كار توسط آنزيم ۵- آلفا ردوكتاز انجام مي شود. درمال پاپيلاي فوليكول مو گيرنده هاي زيادي براي اين هورمون دي هيدرو تستسترون داشته و اين هورمون اثر مخرب براي فوليكولهاي سر دارد و باعث ضعيف شدن آنها شده و موهاي درآمده نازك تر به نظر ميرسند تا اينكه ديگر مويي از آن فوليكول رشد نمي كند

كوچك سازي يا مينياتوري شدن

دي هيدرو تسترون از طريق كوتاه كردن سيكل رشد مو باعث ميشود موي ضخيم در فوليكولهاي حساس موي سر به موي كركي و نازك تبديل شود اين كار باعث ميشود يك فوليكول قبل از رسيدن به مرحله آخر رشد به طور زودرس وارد فاز استرحت شده و رشد بيشتر آن متوقف ميشود.تصوير زير ، يك فوليكول مويي كه از نظر ژنتيكي حساس به آندروژن مي باشد را نشان ميدهد از فاز آناژن به تلوژن رسيده و سپس وارد مرحله آناژن جديد شده در حالي كه كوچكترو نازك تر و كمرنگ تراز قبل به نظر مي رسد در صورتي كه اين سيكل رشد معيوب چند بار تكرار شود يك موي ضخيم به موي كركي تبديل شده و سرانجام ديگر موي قابل رويتي از اين فوليكول رشد نخواهد كرد فوليكول مو مرده و طاسي كامل مي شود اين پديده كوچك سازي يا مينياتوري شدن مو ناميده ميشود.

ژنها چه نقشي در ريزش مو دارند؟

بر اساس برخي از مطالعات ژن طاسي روي كروموزوم اتوزومال قرار گرفته و روي كروموزوم جنسي نيست. جايگاه دقيقي كه روي كدام يك از كروموزومهاي اتوزومال شماره ۱ تا ۲۲مي باشد مشخص نشده.اين ژن در مردان به صورت اتوزومال غالب و درزنان اتوزومال مغلوب ظاهر ميشود.در مرحله تشكيل جنين ژن طاسي باعث مي شود يك سري از فوليكولهاي مو نسبت به دي هيدرو تستوسترون حساس شوند و بعد از بلوغ به دنبال افزايش سطح هورمونهاي آندروژني اين فوليكولهاي حساس وارد مرحله كوچك سازي شده و از بين ميروند.